Nâfıa Nezâreti’nin İlk Gayrimüslim Nazırı: Garabed Artin Davud Paşa (1816-1873)

Garabed Artin Davud Paşa

Osmanlı Devleti’nde ilk Gayrimüslim nazır olarak Nafıa Nezâreti’e atanan Kirkor Ağaton Efendi’nin göreve başlamadan ölmesi üzerine yine bir Ermeni olan Garabed Artin Davud bu nezarete atanmıştır (Kuneralp, 1999, s. 8). Katolik mezhebine mensup bir Ermeni olan Garabed Artin Davud, 1816 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. Aslen Ankaralı bir ailenin çocuğu olan Garabed Artin Davud, tahsilini İstanbul’da tamamladıktan sonra Berlin’e gitti ve burada hukuk eğitimi aldı (Pamukciyan, 2003, s. 206; Çark, 1953, s. 168-169). 1845 yılında Fransızca olarak eski Alman Hukuk Tarihine dair, Histoire de la Législation des Ancienes Germains adlı iki ciltlik bir kitap yazdı (Çark, 1953, s. 169). Türkçe, Ermenice, Rumca, İtalyanca, Almanca, İngilizce ve Fransızca konuşan Garabed Artin Davud, Mekteb-i Harbiye’de yabancı dil dersleri verdi (Kılıç, 2009, s. 155). Henüz 24 yaşında iken Hâriciye Nezâretine girdi. 1840’ta Berlin Sefareti kâtip ve tercümanlığına tayin edildi. 1848 yılında ise Berlin maslahatgüzarlığına atandı.

Garabed bir Osmanlı temsilciliğinin başında görev alan ilk Ermenidir (Kılıç 2009, s. 155). Bu görevlendirmenin ardından Viyana’da çıkan Donau-Zeitung Gazetesi’nde kendisinden şu şekilde bahsedilmektedir:

Gayet zeki ve âlim olan Davutyan Bey, Berlin Türk Sefarethanesi’nde birçok seneler sekreterlik vazifesini görmüştür. Şimdi Bâbıâli tarafından maslahatgüzâr olarak Berlin’e gönderiliyor.

1850 ile 1852 yıllarında Viyana maslahatgüzarlığı görevinde bulunan Garabed Artin Davud, 1856 yılında Viyana sefiri olarak tayin edildi ve üç yıl bu görevi sürdürdü (Çark, 1953, s. 169). 1858’de Eflak ve Boğdan eyaletlerinin hukuki durumunu görüşmek üzere Paris’te toplanan uluslararası konferansta Keçecizâde Fuad Paşa’nın başkanlık ettiği Osmanlı delegasyonunda yer aldı (Dadyan, 2011, s. 268).

1859 yılında İstanbul’a çağrılarak Sansür Müdürlüğü’ne, 1860 yılında ise Telgraf Müdürlüğü’ne tayin edildi. Bu görevin ardından Maliye Nezaretinde Fuat Paşa ile beraber çalıştı (Çark, 1953, s. 169). Ardından 1861’de yayınlanan Cebel-i Lübnan Nizamnamesi’ne göre kendisine vezir rütbesi verilerek Cebel-i Lübnan mutasarrıflığına atandı (Dadyan, 2011, s. 269).

Garabed burada hemen çalışmalara başlayarak kısa sürede birtakım başarılı işlere imza attı. Cebel-i Lübnan’daki güçler dengesini iyi bir şekilde tahlil ederek başarılı bir idare sağladı. Lübnan’daki isyanları bastırıp sorunları gideren Davud Paşa, burada yeni bir idari düzen başlattı. Vergi sitemini yeniden düzenleyerek birçok mağduriyetin ve haksızlığın önüne geçmeyi başardı. Aynı zamanda Lübnan’da yeni yollar yaptırarak halkın sevgisini kazandı.

Davud Paşa’nın başarılı idaresi, Bâbıâli tarafından memnuniyetle karşılandı. Kendisi 1863’te birinci derece Mecidiye Nişanı ile taltif edildi. 1865’te de memuriyet süresi beş yıldan on yıla çıkartıldı ve kendisine padişah tarafından murassa bir kılıç hediye edildi. Görev süresinin uzatılmasından dolayı Padişaha teşekkür etmek üzere İstanbul’a gelen Davud Paşa, idari amiri olduğu Cebel-i Lübnan’ın yerel kıyafetleriyle İstanbul’da dolaşmış ve bu kıyafetle objektiflere poz vermişti. Garabed daha sonra Sultan Abdülaziz’in huzuruna çıktı. Padişah başarılı hizmetlerinden dolayı kendisini birinci derecede Nişân-ı Osmani ile onurlandırdı (Dadyan, 2013, s. 67; Ahmed Lütfi Efendi, Ankara 1988, s. 114; Çark, 1953, s. 171).

Başarılı bir idareci olarak her kesimin takdirini toplayan Garabed bir süre sonra Cebel-i Lübnan idaresinde birtakım imtiyazlar talep edince Bâbıâli’nin kendisine bakışı değişti. 1868 yılında İstanbul’a çağrıldı ve Kirkor Ağaton Efendi’nin yerine Nafıa Nâzırlığı’na atandı (BOA, İ.DH, nr. 474/31822). Böylece Garabed Artin Davud Paşa Osmanlı Devleti’nde fiilen nazırlık yapan ilk gayrimüslim oldu.

Garabed, Nafıa Nâzırı olarak atandıktan kısa bir süre sonra, 19 Aralık 1868 tarihinde, Rumeli demiryolu anlaşmalarının yapılabilmesi ve demiryolu inşasının devamı için Avrupa’ya dış borç aramaya gönderildi. İlk olarak Viyana’ya giden Garabed burada büyük bir hüsn-i kabul gördü. Fakat işi üstlenecek birine rastlayamadı. Viyana’dan Paris’e geçerek Belçikalı eşi dolayısı ile Brüksel bankerleri arasında yer alan Baron Maurice de Hirsch ile temas kurdu. Aslen bir Macar Yahudisi olan Baron Hirsch ile 17 Nisan 1869 tarihinde, Rumeli’de demiryolunu inşa edip 99 yıllığına işletme imtiyazı hakkı tanıyan antlaşmanın ön mukavelenamesini imzalayarak İstanbul’a döndü.

Garabed ile Baron Hirsch arasında Paris’te hazırlanmış olan bu mukavele ve ona ekli şartnamelerin görüşülmek üzere kanunen Şûrâ-yı Devlete havale edilmesi gerekiyordu. Fakat hemen tasdik edilmesi ve Şûrâ-yı Devlette herhangi bir değişikliğe uğramaması için doğrudan komisyona havale edildi. Komisyon mukaveleyi esasen kabul etmişse de, tereddüte düştüğü 12 civarında maddenin kabulünü Meclis-i Vükelânın onayına bıraktı. Meclis-i Vükelâ da anlaşma hakkında bilgiler vermesi için Garabed’i çağırdı. Garabed, kendisinin mukavelenameye tam olarak vakıf olmadığını ve metni bir avukata hazırlattığını ifade etti. Anlaşmanın yeniden düzenlenmesi ve bazı şartların yumuşatılması için 28 Mayıs 1869’da Garabed tekrar Avrupa’ya gönderildi. Fakat bu sefer de Osmanlı aleyhine bir anlaşma yapıldı. Bunun üzerine Garabed’in rüşvet aldığına dair dedikodular çıktı (BOA, Ayniyât Def., nr.1142, İrâde Dâhiliye, nr. 699/48932; Engin, 1993, s. 50-57). Bu dedikodular neticesinde Garabed 1871 yılında hastalığını bahane ederek istifa etti. Hava değişimi için kısa bir müddet Sakız Adası’nda kaldı ve oradan Fransa’daki Biarritz’e gitti ve 4 Kasım 1873’te orada vefat etti (Tuğlacı, 2004, s. 412).

Garabed yurt dışından da birçok nişanla taltif edilmiştir. Kendisine 1863 yılında Napolyon tarafından Légion d’Honneur ve 1865 yılında ise Papalık makamı tarafından Saint Gregoire nişanları verildi (Çark, 1953, s. 171). İstanbul’da yaşayan evlatlık kızından başka kimsesi olmayan Paşa, evlenmesi şartıyla 30.000 liralık malvarlığını bu kızına bıraktı. Ancak, manevi kızı rahibe olmayı tercih edince paşanın tüm mal varlığı Elmadağ’daki Surp Agop Ermeni Katolik Hastanesi’ne geçti (Çark, 1953, s. 171).[:]