Balyan Ailesinden Krikor Balyan (1767-1831)

XIX. asır Osmanlı mimarisinde mimar, kalfa ve müteahhid olarak adı çok geçen Balyanlardan Krikor Amira Balyan (1767-1831) hakkında çıkan iki mahkeme kaydı, ona dair bazı yeni ve özel bilgileri de beraberinde getirmiş oldu. Bu kayıtların ikisi de aynı günde 15.10.1831 (10.B.1247)’de yazılmıştır. Birincisi Üsküdar’daki evinde bulunan eşyaya ait, diğeri ise Beşiktaş Abbasağa Mahallesi’nde bulunan evine ait eşyadır. Bu mahkeme sicilleri Krikor Balyan’ın ölümü üzerine tanzim edilen ve sadece onun mal, miras ve vârisleriyle ilgili iki sicildir. Dolayısıyla Balyanlardan sadece Krikor Balyan ile vârislerine ait net bilgileri içine almaktadır. Ki aslında Krikor Balyan bu ailenin en meşhur ve bu aileyi meşhur eden ilk kişidir. Daha sonra gelip de ön plana çıkarılmak istenen Balyanların atasıdır. Krikor’un babası Bali sadece bir meremmetçi (tamirci) olarak bilinmektedir.

Bu aileye mensup bazı kişilerin fazlaca ön plana çıkarılması ve âdeta XIX. Asır Osmanlı mimarisinin vaz geçilmez isimleri, hatta ve hatta olmasa olmaz unsurları olarak takdimi son zamanlarda yapılan arşiv araştırmalarıyla büyük çapta çürütülmüştür. Hiç de öyle takdim edildikleri gibi bir vazife ve vasıflarının olmadığı net bir biçimde ortaya çıkmış bulunmaktadır. Bu aileye dair bir kitap kaleme alan zatın ilmî bir çalışmadan çok, ırkî bir gayretle bu kitabı yazdığı mezkûr kitabı gözden geçiren ilim erbabının hemen göreceği bir gerçektir. Bu konuda en ciddi çalışma yapanlardan Prof. Dr. Feridun Akozan’ın Pars Tuğlacı’nın Osmanlı Mimarlığında Batılılaşma Dönemi ve Balyan Ailesi adlı kitabına yazdığı reddiye ile Doç Dr. Selman’ın Son Dönem Osmanlı Mimarlığı adlı çalışmalarını burada hemen zikretmek şarttır. Bu makalenin amacı sadece bu iki belgeyi ilim dünyasına sunmak olduğundan o tartışmalara bundan fazla girilmeyecektir.

Krikor Balyan’ın Malları ve Vârisleri

Krikor Balyan’ın İstanbul Kısmet-i Askeriye Mahkemesi’nce yazılan muhallefatı ve ailesine dair bilgiler şöyledir:

“Askerî taifesinden olup Üsküdar’da Dağhamamı adlı yerde otururken bundan bir süre önce ölen Ebniye-i Hassa kalfalarından Krikor veled-i Bali’nin veraseti Manas kızı Salhome / Sahome ile büyük kızları Sofiçe, Losike ve Arosye ile büyük oğulları Garabet ve Ovannes’e ait olduğu mahkemece tespit edilmiştir. [Krikor’un] eşi Sahome, kızı Arosiye’nin vekilleri Garabet, diğer oğlu Ovannes ve Sofiçe’nin kocası tarafından vekilleri diğer Ovannes veledi Krikor’un vekilleri, Losike’nin kocası olup bu şahısları da bilen Ovannes v. Artin ile Ağop v. Krikor’un şehadetleri ile vekâleti sabit olan sarraf Mardiros v. Markar’ın isteği üzerine yazılan, [daha sonra da] satılıp vereseye taksim olunan mirastır. 15.10.1831.

Oğullardan Ovannes ile adı geçen vekiller Karabet ile diğer Ovannes ve Mardiros müvekillerinin yukarda yazılı miras hisselerini her biri müvekkilleri namına tamamen alıp “haklarını aldık borçlarını da ibrâ ettikleri bu mahalle şerh olundu.

Anadolu Kadıaskeri ve İmam-ı Evvel-i Sultani Zeynelâbidin…” ^[1]

Krikor Balyan’ın Abbasağa Mahallesindeki Evinde Bulunan Muhallefatı

“Askerî taifesinden olup Üsküdar’da Dağhamamı adlı yerde otururken bundan bir süre önce ölen Ebniye-i Hassa kalfalarından Krikor Kalfa veled-i Bali’nin veraseti Manas kızı Salhome / Sahome ile büyük kızları Sofiçe, Losike ve Arosye ile büyük oğulları Garabet ve Ovannes’e ait olduğu mahkemece tespit edilmiştir. [Krikor’un] eşi Sahome, kızı Arosiye’nin umumi vekilleri oğlu Garabet, diğer oğlu Ovannes ve Sofiçe’nin kocası tarafından aynı şekilde umumi vekilleri diğer Ovannes veledi Krikor’un vekilleri, diğer kızı Losike’nin kocası olup aşağıda gelecek husussa umumi vekili olduğunu bu şahısları da [yakından] bilen Ovannes v. Artin ile Ağop v. Krikor’un şehadetleri ile vekâletleri hukuken sabit olan sarraf Mardiros v. Markar’ın isteği üzerine yazılan, [daha sonra da] satılıp vereseye taksim olunan mirastır. 15.10.1831 (10.B.1247).

[Krikor Balyan’ın] Galata’ya tâbi Beşiktaş Abbasağa Mahallesinde bulunan evindeki eşya olup başkalarına satılan eşyasıdır ki aşağıda yazıldığı gibidir.

Oğullardan Ovannes ile adı geçen vekiller Karabet diğer Ovannes ve Mardiros müvekillerinin yukarda yazılı miras hisselerini her biri müvekkilleri namına tamamen alıp haklarını aldık borçlarını da ibrâ ettikleri bu mahalle şerh olundu.” ^[2]